Plasebo Etkisi Nedir?
Latince placeo'dan türetilen ve ''beğeneceğim'' anlamına gelen plasebo kelimesi 18. yüzyılda tıp alanında kullanılmaya başlandı ve ilk olarak 1811'de Hopper'ın Tıp Sözlüğü'nde "hastaya faydalı olmaktan çok memnun etmek için uygulanan tedavi" olarak tanımlandı. Şeker hapı olarak da bilinen ve etken madde içermediğinden farmakolojik etkisi olmayan plasebo, vücuda ağızdan (oral), burundan (intranazal) veya enjeksiyonla (parenteral) verilebilir.
Plasebo ilaçlarının nerelerde kullanıldığına dair bazı örnekler vermek gerekirse;
Plasebo bazı kontraseptiflerde kullanılmaktadır. Bilindiği gibi 21 gün kontraseptif kullandıktan sonra kadınların 7 gün ara vermesi ve adet dönemlerinde yeniden başlaması gerekmektedir. Bu nedenle ilaç kutusunda 28 adet tablet bulunmaktadır ve bunların son 7'si plasebodur. Bunun nedeni hastaların ilaç kullanırken günleri karıştırmamasını sağlamaktır. Plasebo aşı çalışmalarında da kullanılmaktadır. Örneğin, şu anda popüler olan COVID-19 salgınına karşı bir virüs aşısı geliştirilmişse, etkinliği test etmek için gönüllü katılımcıların yarısına plasebo enjekte edilirken, diğer yarısına da aşı enjekte edilir. Plasebo enjekte edilen katılımcılarda herhangi bir koruma beklenmeyecek ancak yeni geliştirilen aşı enjekte edilen katılımcılardan belli bir oranda koruma beklenecektir.
Plasebo etkisi ise, plasebodan farklı bir kavramdır. Daha geniş bir tanımla, plasebo, tedavi edilmekte olan durum için belirli bir etkinliği olmayan herhangi bir tedavi sürecinin veya prosedürün bir parçasıdır. Plasebodan farklı olarak düşünülmesi gereken plasebo etkisi, ilacın farmakolojik etkilerinden veya prosedürün spesifik etkilerinden ve psikolojik bir etkki beklentisinden bağımsız olarak tedavi amacı ile uygulanan herhangi bir ilacın veya prosedürün, psikolojik, fizyolojik veya psikofizyolojik etkisidir. Plasebo fiziksel olarak iyileştirici bir güce sahip olmadığından, terapötik gücünü tamamen hastanın verilen ilacın işe yarayacak bir ilaç olduğuna olan inancından almaktadır. Plasebo, tıbbın bilimsel olarak açıklayamayacağı bir tarafa; insanların isterlerse kendilerini iyileştirebilme gücüne yöneliktir. Tıbbi olarak yaşama ihtimali düşük görülen birçok hasta, bu güç sayesinde ölüm istatistiklerine girmekten kurtulmuş, yüksek moral ve iyileşme kararlılığı en çok tıbbın çözüm bulamadığı kanser tedavisinde etkili olmuştur. Yaygın kullanımına rağmen, plasebonun yadsınamaz etkisinin mekanizması tam olarak anlaşılamamıştır. Genel olarak bunun psikolojik bir olay olduğu kabul edilir ve belirli kişilik özelliklerinin plasebonun etkisinin belirleyicileri olduğu öne sürülmüştür. Aslında, tüm hastalar plasebodan aynı ölçüde fayda sağlamaz. Plasebo etkileri olumlu veya olumsuz olabilir. Olumsuz, istenmeyen etkilere nosebo etkileri denir. Latince noceo fiilinden türetilen ve "zarar vereceğim" anlamına gelen nosebo kelimesi, plasebo uygulaması sırasında meydana gelen istenmeyen etkiler veya bir aktif madde uygulandığında farmakodinamik özelliklerine atfedilemeyen istenmeyen etkiler için kullanılır.
Mehmet Özbay, MPharm
Referanslar;